Szkody medyczne – czym są i jaka grozi za nie kara?

Lekarz jest zobowiązany do udzielania pomocy medycznej chorym, ratując ich zdrowie i życie zgodnie z aktualną wiedzą, dostępnymi metodami leczenia i etyką zawodową. Niezastosowanie się do przyjętych standardów, dostępnej wiedzy medycznej oraz sztuki lekarskiej może skutkować popełnieniem błędu medycznego i wyrządzeniem szkody. Odpowiedzialność za szkody medyczne może spaść na lekarza, a także na szpital czy przychodnię, w których świadczy on pomoc medyczną, oraz na ubezpieczyciela. W jakich sytuacjach lekarz ponosi odpowiedzialność cywilną, karną i zawodową za błędy medyczne i kiedy stosowane jest odszkodowanie lub zadośćuczynienie jako forma naprawy szkody medycznej?

Rodzaje błędu medycznego a odpowiedzialność lekarza

Skutkiem błędu w sztuce medycznej bywa nieumyślne uszkodzenie ciała lub pozbawienie życia chorego pacjenta. Błąd może wynikać na przykład z braku dostatecznych umiejętności lub z zaniedbań w zakresie leczenia zgodnie z aktualnym stanem wiedzy medycznej i zasadami etyki zawodowej. Błędy medyczne kwalifikuje się jako diagnostyczne, terapeutyczne, techniczne lub organizacyjne. Mogą one mieć odniesienie do:

• błędnego rozpoznania schorzenia i postawienia błędnej diagnozy,
• zastosowania niewłaściwej metody leczenia przy prawidłowo postawionej diagnozie,
• zaniedbań technicznych w trakcie leczenia (np. pozostawienia igły w ciele pacjenta),
• wadliwej organizacji pomocy medycznej, w tym zaniedbań logistycznych,
• braku dostępu do odpowiedniego sprzętu,
• braku wykwalifikowanego personelu w placówce medycznej.

Art. 4 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz art. 8 Kodeksu Etyki Lekarskiej wskazują, że lekarz ma obowiązek wykonywać zawód zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób oraz zgodnie z zasadami etyki zawodowej, z zachowaniem należytej staranności.

Lekarz nie może przy tym, co do zasady, bronić się brakiem aktualnej wiedzy na temat określonych standardów leczenia czy nowych metod diagnostycznych i zabiegowych – jego obowiązkiem, zgodnie z art. 18 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, jest ciągłe doskonalenie zawodowe i poszerzanie wiedzy w zakresie najbardziej aktualnych standardów leczenia.

Kiedy lekarz ponosi odpowiedzialność za szkody medyczne?

Wystąpienie błędu medycznego nie zawsze jest równoważne z zasadnością (i możliwością) przypisania lekarzowi czy placówce medycznej odpowiedzialności prawnej. Jeśli chodzi o odpowiedzialność cywilną, to konieczne jest łączne zaistnienie następujących przesłanek:

Niezależnie od odpowiedzialności cywilnej, w pewnych przypadkach, gdy Kodeks karny tak stanowi, błąd medyczny może stanowić także przestępstwo zagrożone odpowiedzialnością karną. Taka sytuacja może nastąpić w szczególności wówczas, jeśli działania lub zaniechanie obowiązków przez lekarza spowodują śmierć pacjenta, ciężkie, średnie lub lekkie uszkodzenia ciała, bądź uszkodzenia prenatalne. Lekarz może ponieść odpowiedzialność karną także za narażenie pacjenta na niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Ponadto lekarz będzie ponosił odpowiedzialność zawodową również za niedopełnienie obowiązków zawodowych, naruszenie zasad etyki lekarskiej i złamanie przepisów związanych z wykonywaniem zawodu. W takiej sytuacji konieczne bywa czasem wsparcie w postaci pomocy prawnej dla lekarzy.

Sposoby naprawienia szkody medycznej – odszkodowanie a zadośćuczynienie

Przez szkodę medyczną należy rozumieć wszelki uszczerbek w dobrach lub interesach pacjenta doznany wbrew woli poszkodowanego. Szkoda medyczna będzie mieć miejsce na przykład wtedy, gdy podczas leczenia lub diagnozy dojdzie do popełnienia błędu medycznego prowadzącego do powstania szkody majątkowej lub krzywdy (szkody niemajątkowej). W ramach rekompensaty i naprawy szkody pacjentowi może zostać przyznane odszkodowanie lub zadośćuczynienie, jeśli poszkodowany zdoła udowodnić wysokość doznanej szkody lub wskazać wszystkie elementy krzywdy, które pozwolą na określenie jej rozmiaru. Za szkodę może odpowiadać nie tylko lekarz, ale także placówka medyczna, w której pracuje.

Błąd w sztuce lekarskiej –  odpowiedzialność karna

Jeśli w konkretnej sytuacji błąd medyczny stanowi także przestępstwo, lekarz może zostać dodatkowo pociągnięty do odpowiedzialności karnej, wskutek której – w zależności od okoliczności – może mu zostać wymierzona kara np. grzywny, ograniczenia wolności lub nawet pozbawienia wolności (w tym w zawieszeniu). Odrębne sankcje są przewidziane także w ramach odpowiedzialności zawodowej, dochodzonej przed sądami lekarskimi. Lekarz może otrzymać, między innymi, upomnienie, naganę, karę pieniężną, zawieszenie w prawach wyborczych, zawieszenie prawa wykonywania zawodu, a nawet pozbawienie prawa wykonywania zawodu. Ta ostatnia sankcja jest jednak w praktyce wymierzana bardzo rzadko, tylko w przypadku największych i najdotkliwszych przewinień zawodowych.