O błędach medycznych słów kilka. Odpowiedzialność karna. cz. 2

Bartosz Woźniak

W poprzednim artykule z cyklu O błędach medycznych słów kilka przedstawiona została jedna z koncepcji błędu medycznego, przesłanki odpowiedzialności cywilnoprawnej, a także konsekwencje prawne popełnienia takiego błędu. Ten artykuł natomiast poświęcony zostanie innemu obszarowi odpowiedzialności za błąd medyczny, a mianowicie odpowiedzialności karnej lekarza.

W dalszej części wpisu przedstawimy Państwu:

• kiedy lekarz możne ponieść odpowiedzialność karną za popełnienie błędu medycznego (czyli przesłanki odpowiedzialności);
• w jakich sytuacjach błąd medyczny będzie przestępstwem;
• kary za popełnienie przestępstwa błędu medycznego.

Co to znaczy, że jako lekarz mogę ponieść odpowiedzialność karną za błąd medyczny? – przesłanki odpowiedzialności karnej lekarza

Zgodnie z treścią przepisu art. 1 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks Karny (zwanej dalej: k.k.):

Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

Ponadto, zgodnie z kolejnymi przepisami, aby dany czyn mógł zostać zakwalifikowany jako przestępstwo:

1. jego społeczna szkodliwość musi być wyższa niż znikoma,
2. czyn jest zawiniony.

Tytułem przykładu, w odniesieniu do zamiaru ewentualnego, może być sytuacja, w której lekarz godzi się na przeprowadzenie określonego zabiegu u pacjenta, mimo że istnieje wątpliwość co do tego, czy zgoda na wykonanie zabiegu została wyrażona w sposób prawidłowy.

W odniesieniu do nieumyślności, bez zagłębiania się w szczegółowe kwestie z tym związane, czyn może zostać popełniony nieumyślnie, gdy sprawca nie miał zamiaru popełnienia czynu zabronionego, jednak wskutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach go popełnił, mimo że powinien lub mógł przewidzieć możliwość popełnienia takiego czynu.

W jakiej sytuacji błąd medyczny jest przestępstwem, a lekarz może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej? – niektóre rodzaje przestępstw

Zasadniczo, polski kodeks karny ani inne ustawy szczegółowe nie przewidują przestępstwa „błędu medycznego”. Jak wskazywaliśmy w poprzednim artykule z cyklu błąd medyczny może przybrać różne postacie – od błędu diagnostycznego, przez terapeutyczny, organizacyjny, aż po błąd techniczny. Dlatego też, z uwagi na brak definicji legalnej takiego przestępstwa, możliwe jest próba przypisania odpowiedzialności karnej lekarzowi za czyny określone w kodeksie karnym, i tak ze względu na popełniony czyn, lekarz może odpowiedzieć m.in. za:

1. Nieumyślne spowodowanie śmierci pacjenta – tj. za przestępstwo określone w przepisie art. 155 k.k.:

Przestępstwo to jest zagrożone karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Z uwagi na fakt, że jest to tzw. przestępstwo skutkowe, konieczne będzie ustalenie przez sąd, że zachowanie (a więc działanie albo zaniechanie) lekarza pozostawało w bezpośrednim związku przyczynowym ze śmiercią pacjenta;

2. Spowodowanie ciężkiego, średniego albo lekkiego uszczerbku na zdrowiu – tj. za przestępstwa określone w przepisach art. 156 i 157 k.k.:

O ciężkim uszczerbku na zdrowiu mowa jest wtedy, gdy pacjent utracił całkowicie lub częściowo wzrok, słuch, mowę lub zdolności płodzenia, lub doszło do innego rodzaju kalectwa, choroby nieuleczalnej / długotrwałej. W przypadku, gdy lekarz-sprawca działał umyślnie może mu grozić kara pozbawienia wolności w wysokości co najmniej 3 lat. Jeżeli do ciężkiego uszczerbku na zdrowiu doszło wskutek nieumyślnego zachowania lekarza, to wtedy kara nie przekroczy 3 lat pozbawienia wolności. Niemniej jednak, w sytuacji, gdy skutkiem tego zdarzenia będzie śmierć pacjenta, sprawca może być skazany nawet na 25 lat albo dożywotnie pozbawienie wolności.

Średni uszczerbek na zdrowiu oznacza natomiast spowodowanie naruszenia czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia inny niż określony w przepisie o spowodowaniu ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Warto jednocześnie wskazać, że gdy naruszenie czynności ciała lub rozstroju zdrowia trwającego nie dłużej niż 7 dni, mówimy o tzw. lekkim uszczerbku na zdrowiu;

3. Spowodowanie uszczerbku na zdrowiu dziecka poczętego – tj. za przestępstwo określone w przepisie art. 157a k.k.:

Tego typu przestępstwo polega na spowodowaniu przez lekarza uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia zagrażającego życiu dziecka poczętego. Taki czyn zagrożony jest karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2. Niemniej jednak, należy pamiętać, że jeżeli uszkodzenie ciała zostało popełnione w związku z działaniami leczniczymi i koniecznymi dla uniknięcia niebezpieczeństwa grożącego zdrowiu lub życiu kobiety albo dziecka, to nie ma mowy o popełnieniu przestępstwa;

4. Narażenie człowieka na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu – tj. za przestępstwo określone w przepisie art. 160 k.k.:

W przypadku, gdy wskutek błędu medycznego nie jest możliwe jednoznaczne pociągnięcie lekarza do odpowiedzialności karnej na podstawie przepisów regulujących spowodowanie uszczerbku na zdrowiu, gdyż np. stan taki został uchylony / naprawiony, ale jednak istniało zagrożenie spowodowania np. utraty życia lub zdrowia, to lekarz może zostać oskarżony właśnie o tzw. przestępstwo z narażenia. W takiej sytuacji, zgodnie z przepisem art. 160 § 2 k.k. kara może sięgać nawet 5 lat pozbawienia wolności. Niemniej jednak, jeśli jest to przestępstwo nieumyślne, to kara nie może przekroczyć 1 roku pozbawienia wolności;

5. Nieudzielenie pomocy – tj. za przestępstwo określone w przepisie art. 162 k.k.:

Tego typu przestępstwa, co do zasady, mogą znaleźć zastosowanie w sytuacjach, gdy pacjentowi nie jest udzielana pomoc i wystarczająca opieka na szpitalnych oddziałach ratunkowych. Niemniej jednak, należy pamiętać, że w niektórych sytuacjach, nawet w życiu prywatnym, lekarz może zostać pociągnięty do odpowiedzialności z tego tytułu. Przykładowo, można założyć, że dochodzi do zdarzenia komunikacyjnego, skutkiem czego następuje nagłe zatrzymanie krążenia jednego z uczestników, a lekarz będący świadkiem zdarzenia nie przystępuje do resuscytacji lub nie udziela pomocy w inny sposób.

Lekarz nie będzie jednak odpowiadał karnie za to przestępstwo w sytuacji, gdy jest tzw. gwarantem bezpieczeństwa. Przykładowo, jeżeli lekarz odbywający dyżur na szpitalnym oddziale ratunkowym nie udzieli pomocy potrzebującemu, to będzie odpowiadał za przestępstwo z narażenia właśnie jako lekarz-gwarant (patrz punkt 4).

Przepis art. 162 § 1 określa inne kategorie sytuacji. Chodzi bowiem o wszystkie pozostałe momenty, kiedy nie zostanie udzielona pomoc potrzebującemu. Jednocześnie należy pamiętać o przepisie art. 30 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, zgodnie z którym:

„[lekarz] ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia,

a więc teoretycznie nawet wtedy, gdy jemu samemu będzie groziło niebezpieczeństwo. Przepis ten wskazuje na tzw. bezwzględny obowiązek udzielenia pomocy lekarskiej w każdej sytuacji, gdy brak jej udzielenia może spowodować utratę życia albo ciężkiego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia.

Nieudzielenie pomocy jest zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 3.

Odpowiedzialność karna lekarza za błąd medyczny – podsumowanie

Jak wskazaliśmy, w polskim porządku prawnym nie została przewidziana definicja błędu medycznego. Nie oznacza to jednak, że taka sytuacja nie będzie usankcjonowana prawnie w żaden sposób. W zależności od tego, z jakim zdarzeniem będziemy mieli do czynienia, może ono zostać przypisane jako jedno (lub więcej) przestępstw. Co jednak istotne, w przypadku próby pociągnięcia lekarza do odpowiedzialności pod uwagę będą brane, co do zasady, takie same przesłanki odpowiedzialności karnej, jak w przypadku „klasycznych” przestępstw. Oczywiście, niektóre kwestie mogą mieć większe znaczenie (jak np. stosunkowo większe wymagania stawiane lekarzom jako przedstawicielom zawodu zaufania publicznego), jednak w części przypadków uznanie winy, w świetle aktualnej wiedzy medycznej, będzie utrudnione lub wręcz niemożliwe. Każdy przypadek błędu medycznego należy rozpatrywać indywidualnie.

I tym akcentem kończymy kolejną część cyklu O błędach medycznych słów kilka… Ostatni element cyklu poświęcony zostanie odpowiedzialności zawodowej lekarzy, a więc kwestiom związanym z naruszeniami etyki i deontologii zawodowej. Zachęcamy do śledzenia naszego bloga!