Lekarz w sądzie, czyli proces sądowy o odszkodowanie za błąd medyczny

Klaudia Juszczak

W artykule znajdziesz informacje na temat:

• zasad odpowiedzialności cywilnoprawnej za błędy medyczne,
• sposobów dochodzenia roszczeń przez pacjentów,
• uprawnień i obowiązków lekarza w przypadku wytoczenia przeciwko niemu procesu sądowego oraz zasad dotyczących tego procesu i skutecznej obrony,
• kwestii istotnych z punktu widzenia prawidłowego przeprowadzenia procesu sądowego.

Odpowiedzialność za błędy medyczne

Odpowiedzialność za błędy medyczne jest  zagadnieniem bardzo istotnym z punktu widzenia lekarza, ale również innych osób wykonujących zawód medyczny. Jest to istotne zagadnienie także dla samego podmiotu leczniczego oraz osób nim zarządzających np. menadżerów, właścicieli.

U podstaw roszczeń kierowanych przez pacjentów lub ich rodziny względem lekarzy stoją zasady dotyczące odpowiedzialności cywilnej. O odpowiedzialności cywilnej oraz definicji „błędu medycznego” pisaliśmy już tutaj. Znajomość tej materii pozwala na odpowiednie przygotowanie się do postępowań, jakie mogą zostać wszczęte przez pacjentów. W postępowaniu sądowym główną rolę odgrywa postępowanie dowodowe, a dla jego poprowadzenia w sposób umożliwiający efektywną obronę lekarza istotne znaczenie może odgrywać każdy, nawet najmniejszy element. Zatem skuteczne poprowadzenie procesu sądowego wymaga znajomości zarówno przepisów materialnoprawnych regulujących przesłanki odpowiedzialności, jak także przepisów procedury sądowej.

Najczęściej dochodzone roszczenia

Z uwagi na obszerność tej materii w niniejszym wpisie ograniczę się do przybliżenia ogólnych zasad regulujących prowadzenie procesu cywilnego. Udział w postępowaniu wymaga każdorazowo odpowiedniego przygotowania, w zależności od okoliczności dotyczących konkretnej sprawy.  Poprzedzając omówienie zasad postępowania sądowego, należy poświęcić chwilę rodzajom roszczeń jakie mogą wysuwać pacjenci przeciwko lekarzom i placówkom medycznym, albowiem to one zakreślają ramy procesu, w szczególności w zakresie postępowania dowodowego.

A zatem jakich roszczeń związanych z popełnieniem błędu medycznego mogą dochodzić pacjenci? Najczęściej są to trzy rodzaje roszczeń:

• odszkodowanie,
• zadośćuczynienie,
• renta.

Każde z nich ma inny charakter, a w konsekwencji może różnicować przebieg procesu w zakresie postępowania dowodowego. Zasadniczo odszkodowanie służy naprawieniu szkody majątkowej, czyli stracie materialnej związanej np. z poniesionymi kosztami leczenia, kosztami dojazdów, rehabilitacji, zakupu leków. Zadośćuczynienie z kolei to rekompensata za szkodę niemajątkową, tj. krzywdę, ból, cierpienie etc. Jeżeli poszkodowany pacjent utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty.

Przesłanki odpowiedzialności

Wyróżniamy trzy podstawowe przesłanki odpowiedzialności, które muszę wystąpić łącznie:

• zdarzenie, z którym przepisy łączą odpowiedzialność lekarza czy podmiotu leczniczego,
• szkoda, oraz
• adekwatny związek przyczynowy między zdarzeniem a szkodą.

Istotnym elementem jest wskazana przez pacjenta wysokość szkody. Umiejętność właściwego określenia tej wartości jest nie tylko konieczna w przypadku występowania z roszczeniem, ale także może służyć obronie przed roszczeniami, w szczególności w sytuacjach, gdy pacjenci występują z roszczeniami wygórowanymi. Sposób określenia wysokości roszczenia jest różny ponownie w zależności od konkretnego stanu faktycznego sprawy, jak także w zależności od formułowanych roszczeń i rodzaju szkód (majątkowa czy niemajątkowa). Wysokość świadczenia objętego powództwem może być różna, a cechą wspólną tego typu postępowań jest wykazanie szkody i związku przyczynowego. Każdy z tych elementów wymaga udowodnienia przez stronę dochodzącą swoich praw, a co za tym idzie każdy z tych elementów może zostać zakwestionowany przez lekarza, a odpowiednie przygotowanie i przeprowadzenie procesu może wpłynąć na jego ostateczny wynik.

Zawiłości procesu sądowego

Przechodząc do omówienia samego postępowania sądowego należy zwrócić uwagę, że istotną rolę odgrywa tu postępowanie dowodowe, a przygotowanie do tej części odbywa się nierzadko w czasie poprzedzającym sam proces sądowy. W ramach postępowania możemy wyróżnić kilka rodzajów działań i etapów. Wśród nich możemy wyliczyć wymianę przez strony pism procesowych, posiedzenia sądowe (w tym posiedzenia przygotowawcze i rozprawy), przeprowadzanie dowodów z dokumentów oraz dowodów osobowych, np. przesłuchania świadków, stron, biegłych sądowych, udzielenie głosu stronom przed zamknięciem rozprawy oraz wyrokowanie. W toku postępowania, w zależności od jego przebiegu, lekarzowi mogą przysługiwać środki odwoławcze, tj. zażalenie na postanowienie sądu, skarga na orzeczenie wydane przez referendarza sądowego, a po zakończeniu sporu i wydaniu wyroku przez sąd pierwszej instancji, w zależności od zapadłego rozstrzygnięcia, apelacja lub złożenie odpowiedzi na apelację.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, strony co do zasady powinny podjąć próbę pozasądowego rozstrzygnięcia sporu. Co to może w praktyce oznaczać dla lekarza lub podmiotu leczniczego? Otóż najczęstszą formą takiego załatwienia sprawy jest wystosowanie wezwania do zapłaty, w którym pacjent przedstawia swoje roszczenia. Jeżeli o istnieniu potencjalnych roszczeń lekarz nie dowiedział się wcześniej w żaden inny sposób, najczęściej to ten właśnie moment jest istotny z punktu widzenia przygotowywania się do ewentualnego procesu. Wstrzemięźliwość w wypowiedziach dotyczących elementów istotnych z punktu widzenia formułowanych żądań oraz przygotowanie swojego stanowiska, jak także dowodów na jego poparcie może być kluczowe dla dalszych działań, w tym uczestnictwa lekarza w procesie sądowym. Jest to zatem moment, w którym warto skontaktować się z kancelarią prawną, albowiem jak wspomniano powyżej, istotne znaczenie ma konkretny stan faktyczny oraz wysuwane żądania i konkretne oczekiwania pacjenta, a każda sprawa winna zostać przygotowana i poprowadzona w sposób indywidualny. Jest to także odpowiedni moment do podjęcia rozmów ugodowych, w przypadku chęci uniknięcie długotrwałego procesu sądowego.

Sprawa w sądzie i co dalej?

Gdy etap przedsądowy (który powinien, ale nie musi mieć miejsca) mamy już za sobą i pacjent złożył pozew do sądu, pozwany podmiot medyczny otrzymując korespondencję z sądu powinien podjąć już bardzo konkretne działania w sprawie. Zgodnie z zasadami procesu sędzia zarządza doręczenie pozwu pozwanemu i wzywa go do złożenia odpowiedzi na pozew w wyznaczonym terminie nie krótszym niż dwa tygodnie. Również na tym etapie można podjąć rozmowy na temat ewentualnej ugody, do czego również częstokroć nakłania sędzia rozpoznający sprawę. W uzasadnionych przypadkach, w szczególności w sprawach zawiłych sąd zarządzić wymianę przez strony pism przygotowawczych, oznaczając porządek składania pism, terminy, w których pisma należy złożyć, i okoliczności, które mają być wyjaśnione. Pisma złożone z uchybieniem powyższego zostają zwrócone i nie będą przedmiotem analizy dokonywanej przez sąd. Sposób prowadzenia postępowania zależy do decyzji sędziego przewodniczącego. Sąd może bowiem zarządzić posiedzenie przygotowawcze, na którym sporządzany jest plan rozprawy lub też takiego posiedzenia nie zarządzać.

Obie formy prowadzenia procesu wymagają gruntownego przygotowania.

Plan rozprawy sporządzony w toku posiedzenia przygotowawczego zawiera rozstrzygnięcia co do wniosków dowodowych stron oraz może zawierać m.in. dokładne określenie przedmiotów żądań, dokładnie określone zarzuty, ustalenie faktów spornych i bezspornych, terminy posiedzeń i innych czynności w sprawie. Do udziału w posiedzeniu przygotowawczym są obowiązani strony i ich pełnomocnicy. Przewodniczący może zwolnić stronę od obowiązku stawienia się na posiedzenie przygotowawcze, jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że udział pełnomocnika będzie wystarczający. Jeżeli pozwany lekarz nie stawi się na posiedzenie przygotowawcze, plan rozprawy sporządza się bez jego udziału, a ustalenia zawarte w planie rozprawy wiążą go w dalszym toku postępowania. Strony, w tym pozwany podmiot leczniczy, mogą przytaczać twierdzenia i dowody na uzasadnienie swoich wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej do chwili zatwierdzenia planu rozprawy. Jeżeli natomiast nie zarządzono posiedzenia przygotowawczego strona może przytaczać twierdzenia i dowody na uzasadnienie swoich wniosków co do zasady do zamknięcia rozprawy, jednakże należy mieć na względzie, że nieumiejętne formułowanie wniosków w odpowiednim momencie postępowania może nieść dla strony niekorzystne skutki procesowe.

Istotny każdy szczegół

Z omawianym tu postępowaniem dowodowym łączy się nieodzownie pojęcie „ciężaru dowodu”. Zgodnie z przepisami prawa strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne, a ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Powyższe ma istotne znaczenie dla powinności procesowych lekarza jako podmiotu przeciwko, któremu toczy się postępowanie.

Przedstawienie przez stronę dowodu w celu wykazania określonych twierdzeń o faktach sprawy, z których wywodzi ona korzystne dla siebie skutki, nie jest jej prawem czy obowiązkiem procesowym, lecz ciężarem procesowym, wynikającym i zagwarantowanym przepisami prawa, przede wszystkim w jej własnym interesie. To interes strony, jakim jest wygranie procesu, nakazuje jej podjąć wszelkie możliwe czynności procesowe w celu udowodnienia przedstawionych twierdzeń o faktach [1]

Zebrane dowody oraz przedstawione fakty stanowią tzw. materiał procesowy w postępowaniu cywilnym, na podstawie którego Sąd dokonuje merytorycznego badania sprawy. Właściwe formułowanie wniosków dowodowych oraz faktów podlegających wykazaniu za ich pośrednictwem, tez dowodowych oraz przedstawiania materiału sądowi na właściwym etapie postępowania sądowego może być istotne znaczenie przy rozstrzyganiu sprawy. W obowiązującym stanie prawnym ustawodawca obowiązek (ciężar) gromadzenia materiału procesowego nałożył na strony, przyjmując tym samym kontradyktoryjny model procesu. Działalność stron z uwagi na ich pozycję w procesie jest ukierunkowana, a strony w sposób precyzyjny mają przedstawiać fakty, z których wywodzą korzystne dla siebie skutki prawne.

Właściwe formułowanie pism do sądu jest istotne z uwagi na ich merytoryczną treść, jak także z punktu widzenia wymagań formalnych. Pismo procesowe, obok informacji podstawowych dotyczących oznaczenia sądu, oznaczenia stron postępowania, rodzaju pisma etc., powinno zawierać także odpowiednio sformułowane wnioski dowodowe. Obowiązek ten w praktyce oznacza, że strona musi odpowiednio wyszczególnić fakty popierające wniosek i dowody go uzasadniające, a niesprostanie tym wymaganiom może postawić stronę w niekorzystnym położeniu procesowym. Ponadto w piśmie formułowanym przez pozwany podmiot medyczny czy lekarza powinien on zwięźle podać stan sprawy, wyszczególnić fakty, które przyznaje, a którym zaprzecza oraz wypowiedzieć się co do twierdzeń i dowodów zgłoszonych przez pacjenta.

Kolejnym etapem trwającego procesu, po wymianie pism procesowych, przeprowadzeniu postepowania dowodowego, umożliwiających zbadanie sprawy przez sąd, odbyciu posiedzeń sądowych następuje udzielenie głosu stronom oraz zamknięcie rozprawy. Po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok. Ogłoszenie wyroku następuje poprzez odczytanie sentencji, a następnie sąd podaje ustnie zasadnicze motywy rozstrzygnięcia. Pisemne uzasadnienie wyroku sporządza się na wniosek strony zgłoszony w odpowiednim terminie. Co bardzo istotne, prawidłowe złożenie wniosku o sporządzenie i doręczenie wyroku wraz z pisemnym uzasadnieniem warunkuje możliwość złożenia apelacji od tego wyroku stronie niezadowolonej z zapadłego rozstrzygnięcia. Innymi słowy brak wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku na piśmie skutkuje utratą prawa do rozpatrzenia sprawy przez sąd drugiej instancji. Istotne jest zatem dopilnowanie przez lekarza formalności i zachowanie terminów na każdym etapie procesu. Wniosek niedopuszczalny, spóźniony, niepłacony lub dotknięty brakami, których nie usunięto mimo wezwania podlega odrzuceniu.

Postępowanie apelacyjne

Strona niezadowolona z rozstrzygnięcia może zainicjować postępowanie apelacyjne poprzez wniesienie apelacji od wyroku. Rozpoznanie apelacji przez sąd może nastąpić na posiedzeniu niejawnym, jeśli przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Z kolei konieczność przeprowadzenia rozprawy może wynikać ze złożenia odpowiednich wniosków w apelacji, w tym wniosków dowodowych. Nawiązując do omówionej powyżej prekluzji dowodowej oraz rozkładu ciężaru dowodowego, należy wskazać, że zasadą jest prowadzenie postępowania dowodowego w toku postępowania przed sądem pierwszej instancji. Powołując nowe fakty lub dowody trzeba uprawdopodobnić, że ich powołanie przed sądem pierwszej instancji nie było możliwe albo potrzeba ich powołania wynikła później. Fachowe i rzetelne sporządzenie apelacji stanowi podstawę do zbadania sprawy przez sąd odwoławczy we wskazanym zakresie objętym apelacją.

Należy dodać także, że prawo wyrażenia swojego stanowiska przed sądem odwoławczym ma także strona zadowolona z wydanego przez sąd pierwszej instancji wyroku, która po otrzymaniu odpisu apelacji może wnieść do sądu odwoławczego odpowiedź na apelację. Odpowiednia warstwa merytoryczna oraz formalna pism składanych do sądu drugiej instancji, zarówno apelacji, jak i odpowiedzi na apelację, jest istotna z punktu widzenia badania sprawy przez sąd w granicach odwołania. Wyrok wydany przez sąd odwoławczy jest prawomocny.

Pamiętaj, że:

• znajomość zasad odpowiedzialności cywilnoprawnej za błędy medyczne ma istotne znaczenie także z punktu widzenia obrony lekarza przed ewentualnymi roszczeniami kierowanymi przez pacjentów;
• roszczenia te mogą być dochodzone na drodze przedsądowej, jednak najczęstszymi działaniami jest wytoczenie przez pacjenta powództwa przeciwko lekarzowi czy też podmiotowi leczniczemu;
• działania podejmowane zarówno przed procesem, jak i w jego trakcie wymagają znajomości specyfiki postępowania, w którym istotne znaczenie ma postępowanie dowodowe, w tym odpowiednie formułowanie wniosków oraz żądań;
• w procedurze cywilnej ustawodawca przewidział zasady, które wyznaczają ramy postępowania oraz obowiązki stron. Odpowiednie działania związane z prezentowaniem swojego stanowiska w sprawie przez lekarza mają wpływ na zakres badania sprawy przez sąd, a ostatecznie na wyrokowanie;
• dopełnienie warunków formalnych, jak także odpowiednia merytoryka ma istotne znaczenie zarówno w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji jak także przed sądem odwoławczym;
• z uwagi na charakterystykę tych postępowań, czas ich trwania oraz konieczność prawidłowego formułowania roszczeń oraz wniosków w sprawie zarówno pacjenci, jak i pozwani lekarze, szpitale czy też inne podmioty często korzystają z pomocy fachowych pełnomocników.

[1] Wyrok Sądu Najwyższego z 17.06.2009 r., IV CSK 71/09, LEX nr 737288;