Kontrola trzeźwości pracownika – uprawnienie czy także obowiązek?

Klaudia Juszczak

Przepisy dotyczące kontroli pracowników na zawartość alkoholu lub innych środków odurzających obowiązują od 21 lutego 2023 r. Przed nowelizacją przepisów kodeksu pracy występowały kontrowersje co do możliwości badania przez pracodawcę stanu trzeźwości pracownika i o ile sam zakaz stawienia się w pracy pod wpływem alkoholu czy innych środków o działaniu podobnym do alkoholu nie budził powszechnie wątpliwości, o tyle pojawiały się one przy faktycznym podejmowaniu działań i dokonywaniu ich oceny.

Nowe zasady kontroli – wyłącznie prawo czy także obowiązek?

W aktualnym stanie prawnym pracodawca może wprowadzić kontrolę trzeźwości, jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia (zgodnie z art. 22^1c kodeksu pracy).

Z kolei w dodanym art.  22^1d § 1 kodeksu pracy czytamy że pracodawca nie dopuszcza pracownika do pracy, jeżeli kontrola trzeźwości wykaże obecność alkoholu w organizmie pracownika wskazującą na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości w rozumieniu art. 46 ust. 2 albo 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi albo zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo w stanie nietrzeźwości lub spożywał alkohol w czasie pracy.

Zgodnie ze wskazanym przepisem stan po użyciu alkoholu zachodzi wówczas, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do:

1) stężenia we krwi od 0,2‰ do 0,5‰ alkoholu albo

2) obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm³.

Z kolei stan nietrzeźwości zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do:

1) stężenia we krwi powyżej 0,5‰ alkoholu albo

2) obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm³.

Jak widać, każdy pracodawca ma obowiązek niedopuszczenia do pracy pracownika, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo w stanie nietrzeźwości lub spożywał alkohol w czasie pracy. W takiej sytuacji na żądanie pracodawcy lub pracownika niedopuszczonego do pracy badanie stanu trzeźwości pracownika przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego.

Wprowadzenie prewencyjnej kontroli trzeźwości

Wprowadzenie kontroli trzeźwości ustala się w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie pracy albo w obwieszczeniu (jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy). W dokumencie tym ustala się jednocześnie:  grupę lub grupy pracowników objętych kontrolą, sposób przeprowadzania kontroli trzeźwości, w tym rodzaj urządzenia wykorzystywanego do kontroli oraz kontroli na obecność środków działających podobnie do alkoholu, czas i częstotliwość przeprowadzania kontroli.

Zasady przeprowadzania kontroli trzeźwości

Kontrola trzeźwości powinna zostać przeprowadzona przez pracodawcę lub osobę upoważnioną przez pracodawcę z zachowaniem zasady poszanowania godności i dóbr osobistych pracownika oraz zasady niedyskryminacji pracownika. Badanie wykonuje się przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego za pomocą urządzenia posiadającego ważny dokument potwierdzający jego kalibrację lub wzorcowanie. Ma to istotne znaczenie, gdyż w przypadku ewentualnego rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę bez wypowiedzenia na pracodawcy będzie spoczywał ciężar udowodnienia, że zastosowano właściwe urządzenie pomiarowe.

Informacje o dacie, godzinie i minucie badania, którego wynik wskazuje na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości przechowuje się w aktach osobowych pracownika przez okres nieprzekraczający roku od dnia ich zebrania. W przypadku, w którym informacje te mogą stanowić lub stanowią dowód w postępowaniu prowadzonym na podstawie prawa, a pracodawca jest stroną tego postępowania lub powziął wiadomość o wytoczeniu powództwa lub wszczęciu postępowania, okres przechowywania informacji ulega wydłużeniu do czasu prawomocnego zakończenia postępowania.

Środki działające podobnie do alkoholu

Wprowadzone do kodeksu pracy przepisy przewidują również adekwatne zasady dotyczące kontroli pracowników na obecność w ich organizmach środków działających podobnie do alkoholu. Zgodnie z delegacją ustawową Minister właściwy do spraw zdrowia określa w drodze rozporządzenia wykaz środków działających podobnie do alkoholu.

W tym aspekcie istotnie trzeba mieć na uwadze, że niektóre środki o działaniu podobnym do alkoholu wskazane w rozporządzeniu Ministra Zdrowia mogą być składnikami zażywanych leków. Pracownicy nie zawsze są świadomi, jakie substancje zawierają przyjmowane przez nich leki lub też po prostu nie informują pracodawcy o stosowanym leczeniu i przyjmowanych lekach nie mając takiego obowiązku. Może zdarzyć się zatem sytuacja, że w konsekwencji przeprowadzonego badania pracodawca pozyska dodatkowe informacje o stanie zdrowia pracownika, w organizmie którego obecność niedozwolonych substancji wynika ze stosowanej farmakoterapii. Powyższe wiąże się z koniecznością zabezpieczenia takich danych oraz zastosowania odpowiednich procedur ochrony danych dotyczących zdrowia pracownika, przewidujących m.in. sposób ich przetwarzania, zakres i termin.

Nie tylko pracownik…

Ustawodawca wprowadził możliwość odpowiedniego stosowania regulacji dotyczących omawianej kontroli trzeźwości także w odniesieniu do osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych oraz osób prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą. „Odpowiednie” stosowanie oznacza dopuszczalność zastosowania regulacji wprost, z pewnymi modyfikacjami lub też w uzasadnionych przypadkach rezygnację z  ich zastosowania.

Te informacje warto zapamiętać

• Prewencyjna kontrola trzeźwości pracownika oraz kontrola obecności w organizmie pracownika środków działających podobnie do alkoholu może być przeprowadzona po wprowadzeniu odpowiednich regulacji przez pracodawcę i uprzednim poinformowaniu pracowników.
• Niedopuszczenie do pracy nietrzeźwego pracownika jest obowiązkiem pracodawcy.
• Przeprowadzenie kontroli nie może naruszać godności pracownika i jego dóbr osobistych.
• Przeprowadzenie kontroli i jej wynik może wiązać się z uzyskaniem dodatkowych informacji o stanie zdrowia pracownika i wymaga zastosowania odpowiednich procedur ochrony tych danych.
• Przepisy o kontroli trzeźwości pracowników można stosować również w stosunku do osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych oraz osób prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą.