Formularz zgody pacjenta na świadczenie zdrowotne

Biuletyn Informacyjny Wielkopolskiej Izby Lekarskiej w Poznaniu | nr 2 (253)

Pro­ble­ma­ty­ka zgo­dy pa­cjen­ta na udzie­le­nie mu świad­cze­nia zdro­wot­ne­go sta­no­wi przedmiot za­in­te­re­so­wa­nia za­rów­no ze stro­ny przed­sta­wi­cie­li pra­wa, jak i me­dy­cy­ny. Spo­ro uwa­gi po­świę­ca się na okre­śle­nie po­ję­cia, przedmio­tu i cha­rak­te­ru praw­ne­go zgo­dy pa­cjen­ta. Na­to­miast spo­ra­dycz­nie moż­na zna­leźć ana­li­zy do­ty­czą­ce „for­mu­la­rzy zgo­dy”, dzię­ki któ­rym pa­cjent mo­że wy­ra­zić swo­ją wo­lę. Tej kwe­stii chcie­li­by­śmy przyj­rzeć się w bie­żą­cym nu­me­rze Biu­le­ty­nu.

Wy­móg uzy­ska­nia zgo­dy pa­cjen­ta

Każ­de świad­cze­nie zdro­wot­ne wy­ma­ga uzy­ska­nia zgo­dy pa­cjen­ta. Obo­wią­zek uzy­ska­nia ta­kiej zgo­dy wy­ni­ka z pod­sta­wo­we­go pra­wa czło­wie­ka do by­cia wol­nym i do sa­mo­sta­no­wie­nia. Od jej udzie­le­nia uza­leż­nio­ne jest więc za­kwa­li­fi­ko­wa­nie dzia­łań le­ka­rza ja­ko le­gal­nych, tj. zgod­nych z prze­pi­sa­mi pra­wa. W kon­se­kwen­cji, le­karz mu­si re­spek­to­wać pra­wo pa­cjen­ta do po­dej­mo­wa­nia de­cy­zji do­ty­czą­cych je­go zdro­wia i ży­cia. Dla­te­go też, aby roz­po­cząć roz­wa­ża­nia na te­mat for­mu­la­rzy zgo­dy pa­cjen­ta na świad­cze­nia zdro­wot­ne, na­le­ży naj­pierw do­ko­nać pró­by zde­fi­nio­wa­nia po­ję­cia „zgo­da pa­cjen­ta”.

Pol­ski usta­wo­daw­ca nie sfor­mu­ło­wał de­fi­ni­cji „zgo­dy pa­cjen­ta” w żad­nym ak­cie praw­nym. Na grun­cie pra­wa cy­wil­ne­go, ad­mi­ni­stra­cyj­ne­go, kar­ne­go oraz me­dycz­ne­go stwo­rzo­ne zo­sta­ły re­gu­la­cje praw­ne do­ty­czą­ce zgo­dy pa­cjen­ta, jed­nak­że w żad­nej usta­wie ani roz­po­rzą­dze­niu nie ma jej de­fi­ni­cji. Pow­szech­nie przyj­mu­je się, że sło­wo „zgo­da” ozna­cza „przy­zwo­le­nie lub apro­ba­tę”. Bio­rąc pod uwa­gę po­wyż­sze moż­na stwier­dzić, że „zgo­da” jest przy­zwo­le­niem na dzia­ła­nie le­ka­rza, któ­re zmie­rza do ochro­ny zdro­wia lub ży­cia czło­wie­ka. Na­le­ży do­dać, że ze sku­tecz­ną zgo­dą pa­cjen­ta ma­my do czy­nie­nia tyl­ko wte­dy, gdy jest to zgo­da pa­cjen­ta do­brze po­in­for­mo­wa­ne­go oraz świa­do­me­go kon­se­kwen­cji ja­kie nio­są za so­bą przy­szłe dzia­ła­nia le­ka­rza.

For­ma zgo­dy pa­cjen­ta

W świe­tle obec­nie obo­wią­zu­ją­cych prze­pi­sów przyj­mu­je się, że zgo­da pa­cjen­ta mo­że być wy­ra­żo­na w spo­sób do­wol­ny. Do­wol­ność ta umoż­li­wia pa­cjen­to­wi wy­ra­że­nie swo­jej wo­li pi­sem­nie, ust­nie lub w spo­sób do­ro­zu­mia­ny. Zgo­da do­ro­zu­mia­na i ust­na mo­że zo­stać uzna­na za wy­star­cza­ją­cą, kie­dy prze­pi­sy nie wy­ma­ga­ją za­sto­so­wa­nia for­my pi­sem­nej. Usta­wo­daw­ca wpro­wa­dza wy­móg for­my pi­sem­nej tyl­ko w od­nie­sie­niu do za­bie­gów ope­ra­cyj­nych al­bo me­tod le­cze­nia lub dia­gno­sty­ki stwa­rza­ją­cych podwyż­szo­ne ry­zy­ko dla pa­cjen­ta. Nie ma jed­nak prze­szkód, aby za­sto­so­wać for­mę pi­sem­ną rów­nież do in­nych świad­czeń zdro­wot­nych ani­że­li tyl­ko tych wska­za­nych przez usta­wo­daw­cę. Ze wzglę­dów bez­pie­czeń­stwa, a tak­że dla uła­twie­nia wy­ko­ny­wa­nia za­wo­du le­ka­rza, w prak­ty­ce war­to po­słu­gi­wać się for­mą pi­sem­ną. Po­zwa­la ona unik­nąć trud­no­ści do­wo­do­wych w ewen­tu­al­nym po­stę­po­wa­niu przed są­dem oraz za­pew­nia zde­cy­do­wa­nie więk­szą ochro­nę przed po­ten­cjal­ny­mi oskar­że­nia­mi ze stro­ny pa­cjen­tów.

Le­karz, któ­ry chce uzy­skać zgo­dę pa­cjen­ta w for­mie pi­sem­nej, mo­że po­słu­żyć się for­mu­la­rzem zgo­dy. Co­raz czę­ściej le­ka­rze ko­rzy­sta­ją z te­go spo­so­bu wy­ra­ża­nia wo­li przez pa­cjen­tów. Ta­ka ten­den­cja wy­ni­ka przede wszyst­kim z te­go, że pra­wi­dło­wo spo­rzą­dzo­ny for­mu­larz za­pew­nia wzmo­żo­ną ochro­nę le­ka­rza przed ewen­tu­al­nym po­stę­po­wa­niem wy­to­czo­nym przez pa­cjen­ta, a tak­że uła­twia co­dzien­ne funk­cjo­no­wa­nie. Prze­pi­sy pra­wa nie prze­wi­du­ją żad­nych wzo­rów ta­kich for­mu­larzy (choć po­stu­lu­je się zmia­ny pra­wa w tym kie­run­ku). W kon­se­kwen­cji, każ­dy mo­że stwo­rzyć wła­sne wzo­ry ta­kich for­mu­larzy, ma­jąc jed­nak na uwa­dze, że mu­szą one czy­nić za­dość wy­mo­gom praw­nym od­no­szą­cym się do zgo­dy pa­cjen­ta na le­cze­nie.

Co po­wi­nien za­wie­rać for­mu­larz zgo­dy pa­cjen­ta?

Aby for­mu­larz zgo­dy pa­cjen­ta był spo­rzą­dzo­ny pra­wi­dło­wo mu­si łącz­nie speł­niać sze­reg wy­mo­gów. Po pierw­sze, po­wi­nien za­wie­rać peł­ną i zro­zu­mia­łą in­for­ma­cję o pro­po­no­wa­nym świad­cze­niu zdro­wot­nym. Pa­cjent po­wi­nien uzy­skać in­for­ma­cje nie tyl­ko o prze­bie­gu pla­no­wa­ne­go za­bie­gu i ewen­tu­al­nych kom­pli­ka­cjach, ale rów­nież o re­kon­wa­le­scen­cji. Po­nad­to, w for­mu­la­rzu po­win­ny zo­stać szcze­gó­ło­wo okre­ślo­ne po­wi­kła­nia zwią­za­ne z udzie­la­nym świad­cze­niem wska­zu­jąc bli­żej na ko­niecz­ne za­bie­gi na­stęp­cze i to­wa­rzy­szą­ce. Co wię­cej, pa­cjent po­wi­nien zo­stać po­in­for­mo­wa­ny o tym, że w trak­cie za­bie­gu mo­że dojść do po­sze­rze­nia za­kre­su wcze­śniej pla­no­wa­nej ope­ra­cji. Ta­kie roz­wią­za­nie wy­ni­ka z po­wszech­nie obo­wią­zu­ją­cej za­sa­dy, zgod­nie z któ­rą, pa­cjent wy­ra­ża­jąc zgo­dę po­wi­nien znać jej za­kres przedmio­to­wy. Nie­do­pusz­czal­ne jest za­tem prze­pro­wa­dze­nie in­ter­wen­cji me­dycz­nej w sy­tu­acji, gdy pa­cjent nie wie i nie ro­zu­mie na co się de­cy­du­je.

Po dru­gie, for­mu­larz zgo­dy pa­cjen­ta oprócz wzmo­żo­ne­go obo­wiąz­ku in­for­ma­cyj­ne­go po­wi­nien być przej­rzy­sty. Nie­wąt­pli­wie, mo­de­lo­wy for­mu­larz na­le­ży po­dzie­lić na sek­cje, któ­re po­zwo­lą na kla­row­ne przed­sta­wie­nie naj­istot­niej­szych in­for­ma­cji zwią­za­nych z pro­po­no­wa­nym świad­cze­niem zdro­wot­nym. Oczy­wi­ście, przej­rzy­stość for­mu­larza nie jest toż­sa­ma z je­go jed­no­znacz­no­ścią. Pro­po­nu­je się, aby nie kon­stru­ować for­mu­larzy, któ­re za­wie­ra­ją zwro­ty nie­pre­cy­zyj­ne, bu­dzą­ce wąt­pli­wo­ści po stro­nie pa­cjen­ta. In­ny­mi sło­wy, in­for­ma­cje prze­ka­zy­wa­ne pa­cjen­to­wi po­win­ny być zro­zu­mia­łe, przy­stęp­ne i do­sto­so­wa­ne do je­go (bra­ku) wie­dzy me­dycz­nej. Po­zwo­li to unik­nąć nie­po­ro­zu­mień ja­kie mo­gą wy­stą­pić w re­la­cji pa­cjen­t-le­karz.

Po trze­cie, pa­cjent (al­bo przed­sta­wi­ciel usta­wo­wy) po­wi­nien po­twier­dzić swo­im pod­pi­sem, że do­star­czo­ne przez le­ka­rza in­for­ma­cje zo­sta­ły prze­ka­za­ne mu w spo­sób zro­zu­mia­ły i przy­stęp­ny. W li­te­ra­tu­rze nie wska­za­no jed­no­znacz­nie, czy pa­cjent mu­si pod­pi­sać się swo­im imie­niem i na­zwi­skiem, czy tyl­ko na­zwi­skiem. Wy­da­je się, że wy­star­czy zło­że­nie pod­pi­su skła­da­ją­ce­go się z na­zwi­ska. Z ko­lei w przy­pad­ku gdy­by zło­że­nie pod­pi­su na for­mu­la­rzu by­ło nie­moż­li­we (np. pa­cjent jest anal­fa­be­tą) na­le­ża­ło­by sto­so­wać się od­po­wied­nio prze­pi­sy usta­wy o za­wo­dach le­ka­rza i le­ka­rza den­ty­sty.

Do­dat­ko­wo, w for­mu­la­rzu po­win­no być okre­ślo­ne kie­dy i gdzie (miej­sco­wość, da­ta i go­dzi­na) in­for­ma­cje ta­kie zo­sta­ły prze­ka­za­ne, a tak­że – przez któ­re­go z le­ka­rzy. Ta­kie roz­wią­za­nie słu­ży przede wszyst­kim ce­lom do­wo­do­wym w ewen­tu­al­nym pro­ce­sie są­do­wym i po­zwa­la na stwier­dze­nie, czy pa­cjent w mo­men­cie wy­ra­ża­nia swo­jej wo­li miał zdol­ność ich per­cep­cji (był w peł­ni świa­do­my).

Po czwar­te, w for­mu­la­rzu zgo­dy po­win­na zna­leźć się ru­bry­ka do­ty­czą­ca od­mo­wy na wy­ra­ża­nie zgo­dy. Pa­cjent zo­bo­wią­za­ny jest do wska­za­nia miej­sco­wo­ści, da­ty i go­dzi­ny oraz zło­że­nia pod­pi­su. Oczy­wi­ście, pa­cjent przed wy­ra­ża­niem swo­jej od­mo­wy jest po­in­for­mo­wa­ny o ca­łej pro­ce­du­rze le­cze­nia oraz skut­kach je­go za­nie­cha­nia. Te­go ty­pu roz­wią­za­nie po­zwa­la na wy­łą­cze­nie od­po­wie­dzial­no­ści cy­wil­nej lub kar­nej po stro­nie le­ka­rza w sy­tu­acji nie­pod­ję­cia ko­niecz­nej in­ter­wen­cji me­dycz­nej.

Na za­koń­cze­nie na­le­ży wspo­mnieć, że w li­te­ra­tu­rze co­raz czę­ściej po­ja­wia się py­ta­nie – czy pa­cjent mo­że wy­ra­ża­jąc swo­ją wo­lę na for­mu­la­rzu wska­zać z imie­nia i na­zwi­ska le­ka­rza, któ­ry ma wy­ko­ny­wać czyn­no­ści me­dycz­ne w pro­ce­sie je­go le­cze­nia? In­ny­mi sło­wy – czy pa­cjent ma pra­wo żą­da­nia prze­pro­wa­dze­nie za­bie­gu przez okre­ślo­ne­go le­ka­rza. Na grun­cie obec­nie obo­wią­zu­ją­cych prze­pi­sów pa­cjent nie dys­po­nu­je pra­wem żą­da­nia udzie­le­nia mu świad­cze­nia zdro­wot­ne­go przez kon­kret­ne­go le­ka­rza; je­że­li nie go­dzi się na do­ko­na­nie in­ter­wen­cji me­dycz­nej przez kon­kret­ne­go le­ka­rza, mo­że je­dy­nie w ogó­le od­mó­wić zgo­dy na jej udzie­le­nie. Tym nie­mniej su­ge­ru­je się, aby każ­dy z nas mógł de­cy­do­wać o tym, kto bę­dzie zaj­mo­wał się pro­ce­sem na­sze­go le­cze­nia – o ile po­zwa­la­ją na to wa­run­ki pa­nu­ją­ce w podmio­cie lecz­ni­czym (m.in. licz­ba per­so­ne­lu).

 Uzy­ska­nie sku­tecz­nej w świe­tle prze­pi­sów pra­wa zgo­dy, odpowiedniej względem przepisów RODO w placówkach medycznych, za­le­ży przede wszyst­kim od re­ali­za­cji po­wyż­szych wy­mo­gów. Istot­ne zna­cze­nie ma w tym kon­tek­ście szcze­gó­ło­wość for­mu­la­rzy, wstęp­na dia­gno­za oraz oko­licz­no­ści za­bie­gu. Na­le­ży przy­jąć z apro­ba­tą, że two­rze­nie ta­kich for­mu­la­rzy po­zwo­li na do­dat­ko­wą ochro­nę pa­cjen­tów, a le­ka­rzy za­bez­pie­czać bę­dzie przed nie­słusz­nie wy­to­czo­ny­mi przez pa­cjen­tów po­stę­po­wa­nia­mi.